Libros perigosos

Libros peligrosos
Juan Tallón
Larousse Editorial, Barcelona, 2014, 271 páginas

Malia que Juan Tallón segue a ser un escritor “sen pose nin carreira” e non lle gusta tomarse en serio, está a consolidarse como tal, tanto na narrativa galega como na escrita en castelán. No ano no que andamos, Juan Tallón sacou do prelo dous libros tan orixinais como peculiares: Manual de fútbol. Un libro fuera de juego e esta peza, Libros peligrosos, editada recentemente por Larousse. Un libro de non doada clasificación xenérica, mais que pode ser lido como unha singular novela de libros. Unha novela verbo de cen libros, sobre unha selección de libros que acolle no seu seo novelas, relatos, poemarios, ensaios, tratados de filosofía. Obras literarias que no seu día pasaron pola peneira dun lector teimoso e ao mesmo tempo un chisco heterodoxo.
Juan Tallón achéganos as reflexións que no seu caletre suscitaron eses libros, lidos con ollo atento e á vez cínico e un pouco pillabán. Unha lista de libros que non debe de ser interpretada como unha listaxe redonda, canónica, porque nin existe o mellor escritor nin os mellores cen libros.
Xa na lectura inaugural percibimos a marca, os azos e folgos das súas “recensións”. En pouco máis de media plana, Juan Tallón achéganos as claves máis clarificadoras dunha novela, dun poemario, dun diario, dunha autobiografía, dun ensaio ou dunha densa obra filosófica. Son cen títulos amalgamados de tal xeito que chegan a constituír unha novela de libros. Conectados entre si, ou ao menos por parellas, de forma enxeñosa e, por veces, argallante. Un reto que semella imposible de acadar, mais o autor consegue vencellalos por lazos escriturais.

Juan Tallón

 

Sorprenden polo insólito da relación as conexións de Dino Buzzati e Parménides, de Juan Rulfo e William Faulkner, de Philip Roth e Kant, e a do profesor de Könisberg con Iñaki Uriarte; de Onetti con Kafka, de Mario Levrero con 2666 de Bolaño, ou do “non” de Álvaro Cunqueiro a José Manuel Lara e o “non” de Wittgenstein ao seu editor.
Juan Tallón, como outrora fixera Henry James, traballa desde o envés do espello e elabora desde ese reverso textos verbo do mester escritural: Comentarios luminosos, que se sitúan máis alá ou máis acá -ou quizais nas estremas- da crítica literaria. Mais, ao mesmo tempo que nos ofrece aos lectores informacións curiosas, fainos partícipes dun cadoiro de sensacións qeu a el lle produciron de escritores imprescindibles, á marxe de épocas e de xéneros. Son eses “libros perigosos” porque algunha vez o subxugaron, ou se viu na obriga de lelos sen chegar a entendelos nin na primeira nin na segunda lectura. Xustamente o que agardaba o seu autor -Wittgenstein neste caso-. E cuxas pegadas nos achega arestora como incorrixible letraferido.

(Texto publicado o día 25 de novembro de 2014 no xornal El Correo Gallego. Para ver o orixinal, pinchar aquí)

“Libros peligrosos” de Juan Tallón, hoxe nas librerías

Libros peligrosos
Juan Tallón
Larousse Editorial, Barcelona, 2014, 271 páxinas
(AVANCE EDITORIAL)

Non cabe dúbida de que o ano que andamos, 2014, está a ser o das tullas cheas de Juan Tallón. Dous libros tan orixinais como peculiares no seu haber. Algúns xa o presentíamos cando o 4 de setembro de 2010, tiñamos o pracer de ler e declarar finalista do Certame de Novela Curta Manuel Lueiro Rey a súa proposta metaliteraria, A pregunta perfecta (O caso Aira-Bolaño). Hoxe Juan Tallón edita con regularidade en castelán. Dúas pezas de distinta fasquía publicadas neste ano: Manual de futbol. Un libro fuera de de juego, editada por Edhasa, e este libro de libros peligrosos, unha ollada  aos libros dos grandes autores pasados polo seu cribo persoal, que hoxe Larousse Editorial acaba de poñer nas librerías de todo o estado. Porén Juan Tallón segue a ser un escritor “sen pose nin carreira” e non lle gusta tomarse en serio.
Como benvida a esta orixinalísima proposta literaria no día no que inaugura a súa vida de cara aos lectores e en espera dunha repousada e meditada reflexión sobre o mesmo, ofrezo a presentación editorial que sobre este libro “peligroso” nos achega o seu selo editor de arestora: Larousse Editorial; si, esa editorial de enciclopedias e dicionarios que hoxe tamén experimenta outros camiños editoriais, entre eles a narrativa.

Juan Tallón encamado polo virus dos libros peligrosos

“No seu paseo por 2000 anos de literatura, Juan Tallón escribiu un libro que nin el mesmo sabe en que xénero clasificar, mais iso é o de menos. Os lectores van gorentar a particular visión que este autor aínda mozo ten dun cento de títulos que son de «obrigada lectura», por mor das máis variadas razóns. Este índice comentado de «libros peligrosos» que publica Larousse Editorial acolle no seu seo novelas, contos, poemas, ensaios, tratados de filosofía e «artefactos literarios» tan suxestivos como o volume que lles da acubillo.
A Tallón non lle son alleos ningún estilo, autor ou época: os Crímenes ejemplares de Max Aub e El mejor de los mundos de Quim Monzó, a monumental 2666 de Bolaño ou os condensados relatos das Ficciones de Borges, clásicos da literatura hispana como Cien años de soledad, Conversación en La Catedral ou Pedro Páramo altérnanse con El guardián en el centeno, Trilogía USA, La señora Dalloway, El hombre sin atributos ou Bella del Señor. Nesta viaxe apaixonante tamén aparecen Parménides. Kant ou Wittgenstein, e o relato avanza suavemente, relacionando a Giovanni Papini con Martin Amis, a D.H. Lawrence con Gay Talese, a Bret Easton con Mario Levrero ou a Georges Perec con Flaubert sen que se vexan as costuras.
Tallón gusta da frase rotunda e é un mestre no emprego das citas. Desde a primeira páxina atrapa o lector, que devora atónito, sen posibilidade de se relaxar, a súa prosa ateigada de ironía e humorismos. Ao describir a pegada das súas lecturas abre infinitas posibilidades a aqueles que se aventuran no seu libro e, tal como el mesmo di verbo de Faulkner, pon na pista os seus lectores, “das hortas máis fermosas ás que se pode ir roubar froita no verán”. Son todos “libros peligrosos” polo que teñen de aditivos, pracenteiros, desconcertantes, imprescindibles, enmeigantes…como o propio Tallón”

Friso da desesperación e da morte

 

Fin de poema

Juan Tallón

Sotelo Blanco Edicións, Santiago de Compostela, 2013, 134 páxinas

     Juan Tallón é un dos narradores emerxentes da literatura de noso máis notables. Un autor moi interesante porque as súas tres novelas ata agora editadas, así como a publicada hai apenas unhas semanas en castelán, acreditan unha escrita innovadora, vangardista, fragmentaria, minimalista e metaliteraria por veces, para alén de tanta literatura irrelevante e comercial que con frecuencia asolaga o mercado.

   A novela que comento, é unha mostra paradigmática do anterior xuízo. Juan Tallón coa súa persoalísima forma de enfrontar a construción dunha novela, xúntase a esa tendencia representada por moitos grandes escritores actuais que novelan doutro xeito, convertendo a escritores, artistas ou intelectuais en personaxes de ficción, convencidos de que os lindes entre realidade e ficción andan revoltos na narrativa actual e que intres desas vidas poden ou deben de ser recreados en textos perfectamente ficcionais.

   A trama de Fin de poema fabula vidas, concentrándose en momentos cruciais de catro grandes poetas do pasado século: Cesare Pavese, Gabriel Ferrater, Alejandra Pizarnick e Anne Sexton. En concreto, nas súas últimas horas con vida, ás portas do suicidio, o que dota á narración dunha especial intensidade, por veces agónica. Unha trama pois que recrea ficcionalmente anacos da vida persoal, literaria e mesmo editorial, as angueiras, medos, os seus infernos (cancro, alcohol, psicoses, paranoias) destes catro poetas, as noites das súas vidas, as súas experiencias vitais, o seu camiño pola cerna da angustia ata chegar a esa fenda definitiva: o suicidio que por fin conclusivo ao poema das súas existencias. O texto busca narrar esa fenda que se produce nos suicidas, o que ten moito de reto literario, mais tamén de reto existencial, porque ninguén sabe o que pasa nesa premorte pola cabeza das persoas que se dispoñen a pór fin as súas vidas.            

Juan Tallón

  Catro relatos suturados por un finísimo vínculo, malia tratarse de catro vidas independentes que ademais non tiveron relacións persoais entre si. Novela fragmentaria, mais non carente dun centro oculto que une eses fragmentos de vida, o que lle confire unidade ao texto, de maneira que, ao final, os diversos fragmentos son como teselas dun gran friso da desesperación e da morte como única saída posible.

 (Texto publicado o día 4 de xullo de 2013 no suplemento Faro da Cultura, páxina VI do xornal Faro de Vigo)

“Fin de poema”: as noites e as fendas da vida

 

Fin de poema

Juan Tallón

Sotelo Blanco Edicións, Santiago de Compostela, 2013, 134 páxinas.

 

   Juan Tallón (Vilardevós, 1975) é, na miña estima un dos narradores emerxentes máis relevantes da literatura galega, e tamén da que se pode ler en castelán porque as súas obras están comezando a ser traducidas e editadas en español. Un autor moi interesante porque as súas tres novelas ata agora editadas (A autopsia da novela, 2007,  A pregunta perfecta, 2010 finalista do premio Lueiro Rei dese ano, e Fin de poema, 2013, obra gañadora  do devandito premio o pasado ano) acreditan unha escrita innovadora, vangardista, fragmentaria, minimalista e metaliteraria por veces, que nada ten que ver con tanta (pseudo)literatura, irrelevante e comercial que con frecuencia alaga o mercado.

   A novela que comento, recentemente saída dos prelos de Sotelo Blanco, é unha mostra paradigmática dos anteriores xuízos. Mais con esa forma de enfrontar a construción dunha novela, Juan Tallón non se converte no último mohicano, senón que se xunta a esa tendencia representada por moitos dos grandes escritores actuais que novelan doutro xeito, convertendo a escritores, artistas ou intelectuais en personaxes de ficción, convencidos de que as fronteiras entre realidade e ficción andan revoltas na narrativa actual e as vidas ou intres desas vidas poden ou deben ser recreadas en invencións perfectamente ficcionais.

   A trama de Fin de poema, malia que se concentra en momentos da vida de catro grandes poetas do pasado século, non é biografía, fabula vidas. Fin de poema preséntanos, nunha ollada moi perspicaz, un fragmento da vida de catro poetas (Cesare Pavese, Gabriel Ferrater, Alejandra Pizarnik e Anne Sexton). En concreto, das súas últimas horas con vida, o que dota á narración dunha especial intensidade, ás veces agónica. As súas obras, as súas atroces tempestades, ganduxando todo iso tendo en conta circunstancias tanto familiares como culturais, políticas e históricas. O autor contextualiza o tempo narrativo co tempo histórico a través de pinceladas sutís, ás que cómpre estar atento. Unha trama, pois, que recrea ficcionalmente anacos de vida persoal, literaria, mesmo editorial, as angueiras, medos, os seus infernos (cancro, alcohol, psicoses, paranoias…) destes catro poetas, as noites das súas vidas, as súas experiencias vitais, as súas torturas, as súas tendencias suicidas, o seu camiño pola cerna da angustia ata chegar finalmente a esa fenda definitiva: o suicidio.

   Unha novela que quere estar a altura da riqueza interna dos personaxes elixidos, todos eles poetas cultos que sementaron unha enorme influencia nos seus contemporáneos e nas xeracións posteriores. Xa que logo, Juan Tallón novela fragmentos de vida de persoas, transformadas en personaxes, deambulando entre o soño e a vixilia, entre a vida e a morte, ata que chegan ao límite, ao muro onde todo comeza a fender. O texto busca narrar esa “fenda” que se produce nos suicidas, o que ten moito de reto literario, pero tamén de reto existencial, porque ninguén sabe o que pasa nesa premorte, nos instantes finais, pola cabeza das persoas que van poñer fin as súas vidas. Mais, secasí, o libro é unha declaración de amor á poesía por parte do autor e por parte dos personaxes que mesmo nos intres finais das súas existencias tratan de afondar nas consecuencias que motivaron, nalgún dos casos, o seu silencio poético. Novela pois, malia  a súa brevidade, complexa, rica, de varias lecturas.

   Fin de poema non é unha novela lineal senón fragmentaria. Porén hai nela un fío condutor, un centro oculto, que une estes fragmentos: a experiencia vital, enteiramente humana, destes personaxes, que lle confire unidade ao texto e que impide que eses fragmentos de vida se espallen dun xeito caótico. De maneira que ao final os diversos fragmentos son como teselas dun grande friso da desesperación e da morte como única saída posible. Estrutura sen dúbida moi acertada, dividida en cinco secuencias por autor e disposta de tal maneira que a intensidade se reparta ao longo de todo o texto. Un relato lineal motivaría que o desenlace vital de cada un dos catro poetas se producise ao final, mais a disposición elixida polo autor favorece que o desenlace se produza ao longo de toda a obra. O autor consegue, co tratamento temporal do relato, que cada unha das cinco partes nas que se divide o conxunto, estea dotada dun comezo, un desenvolvemento e un desenlace. Esta proposta literaria favorece a vertixe do texto, que acada regularmente puntos de grande intensidade. Non hai caídas no ritmo narrativo, e iso, en boa parte, débese ao modo no que se estrutura o relato.

   Existe, de por parte, un finísimo vínculo, chamémoslle fío, entre os catros relatos, malia tratarse de catro vidas independentes e pertencentes a xeracións distintas de poetas, que ademais non tiveron relacións persoais entre si. Por exemplo, na historia de A. Pizarnik aparece referido un libro de Gabriel Ferrater que lle envía desde París Julio Cortázar. No texto hai asemade metaliteratura. Poño por caso o proceso de creación poética de Alejandra Pizarnik. Trae asemade a conto o texto a presenza doutros moitos escritores do século XX. Pero a novela non está afogada en textos poéticos, aínda que os hai, mais son moi oportunos. Por exemplo os versos de Alejandra Pizarnik: “Como non extraio as miñas veas / e fago con elas unha escada / para fuxir ao outro lado da noite”

Juan Tallón

   Coido ademais que o autor describe perfectamente os ambientes, sobre todo os ambientes humanos, os pensamentos, a corrente de vida e de morte que circula polas veas destes poetas. Reflicte así mesmo un bo número de anécdotas que fan que a súa lectura sexa mesmo entretida.

   É salientable o emprego que se fai nesta novela da técnica minimalista, ou mellor dito quizais, da elisión, porque aquí non hai un editor que, como fixo Gordon Lish cos relatos de Raymond Carver, pode o texto. Pero o autor, polo que xa dixen, soamente relata dunha forma explícita no peche da novela, o suicidio de Gabriel Ferrater. Con todo, ao longo do desenvolvemento do texto, vai deixando suficiente información para que o lector, sen narralo explicitamente e sen nos estarrecer cos outros suicidios, saiba perfectamente cal foi o dramático final de Cesare Pavese, Alejandra Pizarnik e Anne Sexton, poetas que un día ficaron sen versos, nun negro silencio, nun insoportable baleiro que os precipitou de xeito irreversible nesa estremecedora fenda. A calidade do texto de Juan Tallón mergullará o lector nesa agonía, sen tremeduras nin sentimentalismos, e ao mesmo tempo amosaralle o seu anverso: a forza da vida.

Juan Tallón, Premio Lueiro Rey de Novela Curta, 2012

O xornalista e narrador ourensán Juan Tallón (Vilardevós, 1975) obtivo no día de hoxe o Premio Lueiro Rey de Novela Curta,  na súa XIX edición, que convoca e organiza o Concello do Grove coa colaboración da Editorial Sotelo Blanco de Santiago de Composta. A novela de Juan Tallón, Fin de poema, foi galardoada por unanimidade dos membros do xurado, presidido por Manuel Quintáns e formado por Ánxela Gracián, Armando Requeixo, Mario Regueira e quen escribe isto. Actuou como secretaria, con voz pero sen voto a encargada da Casa da Cultura do Grove, Marina Aguí.  Tamén estivo presente o Concelleiro de Novas Tecnoloxías, Documentación e Patrimonio, Alexandre Aguín.  A novela foi elixida entre un total de vinte e cinco orixinais que se presentaron ao certame, baténdose o récord de participación.  Juan Tallón, que xa quedara finalista na convocatoria deste Certame no ano 2010 coa novela A pregunta perfecta (O caso Aira-Bolaño) editada por Sotelo Blanco Edicións, é autor asemade  da obra A autopsia da novela (Duen de Bux, 2007), de relatos premiados no Certame de Narración Breve Modesto R. Figueiredo e de varias novelas aínda inéditas. Malia a súa xuventude, é unha realidade xa consolidada da narrativa galega, nomeadamente porque a súa escrita sutúrase cos movementos estéticos máis vangardistas, para alén dos discursos narrativos compactos, pechados e canónicos tradicionais.

No caso da  novela hoxe galardoada, Fin de poema súmase ás tendencias da narrativa contemporánea de converter a literatos, e en xeral a artistas e intelectuais, en personaxes de ficcion. Sobre todo nesta última década hai unha grande floración de novelas onde o protagonista é un escritor ou un personaxe con intereses intelectuais. Escritores como Philip Roth, Paul Auster, J. M. Coetzee, Saul Bellow, Elena Poniatowska, Alan Hollinghurst, Col Toibin, David Lodge, Julian Barnes, Jacques-Pierre Amete, entre outros moitos, seguen nalgunha das súas novelas esta liña: novelistas que novelan a novelistas, artistas ou intelectuais. Unha tendencia representada igualmente na narrativa galega dos últimos anos, entre outras, por obras como El señor Lugrís e a negra sombra de Luís Rey Nuñez.

A trama novelesca de Fin de poema é unha ollada moi perspicaz, sempre ficcional, sobre fragmentos da vida de catro grandes poetas do século XX: Cesare Pavese, Alejandra Pizarnik, Gabriel Ferrater e Anne Sexton, no seu camiñar cara á destrución persoal e ao suicidio. A trama recrea anacos da vida persoal literaria, editorial dos mesmos, as angueiras, medos, os seus infernos (cancro, alcohol, psicose e paranoias), as súas experiencias vitais, as súas torturas, as súas tendencias suicidas, o seu camiño pola cerna da angustia ata chegar finalmente ao suicidio. Fin de poema está á altura da riqueza interna dos personaxes amentados, todos eles poetas cultos que sementaron unha enorme influencia entre os seus contemporáneos e nas xeracións posteriores. Fragmentos de existencias, xa que logo, deambulando entre a vida e a morte, ata chegar ao límite, ao muro onde todo comeza a fender. O texto busca narrar esa “fenda” que se produce nos suicidas, o que ten algo de reto existencial, porque ninguén sabe qué pasa nos instantes finais pola cabeza das persoas que van poñer fin a súa vida. Mais, por outra parte, o libro é unha declaración de amor á poesía, tanto por parte do autor como dos personaxes que, aínda nos intres finais, tratan de afondar nas consecuencias que motivaron, nalgún dos casos, o seu silencio poético.

A novela de Juán Tallón non é unha novela lineal senón fragmemtaria, mais cómpre dicir que na mesma existe un fío condutor ou un centro oculto que sutura estes fragmentos: a experiencia vital  enteiramente humana destes personaxes que lle confire unidade ao texto e que impide que se espallen dun xeito caótico. De forma, que ao final os diversos fargmentos son como teselas dun grande friso da desesperación  e da morte como única saída posible. Estrutura sen dúbida moi estudada, dividida en cinco  secuencias por autor e disposta de tal xeito que a intensidade se reparte ao longo de todo o texto. Unha proposta narrativa que favorece a vertixe do texto que acada puntos de intensidade  de forma regular. Non hai caídas da tensión narrativa e iso débese en parte ao modo no que se estrutura o relato.

Un texto no que hai metaliteratura: por exemplo o relato do proceso de creción poética de Alejandra Pizarnick. E trae asemade a conto a presenza doutros moitos escritores do século XX. Mais a novela non está afogada en textos poéticos, aínda que os hai, pero son sempre moi oportunos. É salientable así mesmo o emprego que se fai na novela, de técnicas minimalistas, sobre todo  da elisión ao xeito de Carver. A novela soamente relata dunha forma explícita, no peche da mesma, o suicidio do poeta, lingüista, matemático e editor catalán Gabriel Ferrater. O desenlace con relación ao resto dos protagonistas (Alejandra Pizarnik, Cesare Pavese e Anne Sexton) prodúcese ao longo da novela.

As diferentes capas de lectura que posúe o libro, permite incluso facer unha ollada da mesma en clave de Galicia. Coa presenza de personaxes reais ou ficcionais, presenza importante para algúns dos protagonistas nos seus intres decisivos, advírtese un intento do autor de ganduxar a novela ao noso país.

O xurado valorou por unanimidade o gran valor literario desta aposta narrativa que sairá á luz no vindeiro mes de xaneiro, editada por Sotelo Blanco Edicións,  e que supera de xeito incuestionable o intranscendente o sentimental, o comercial e as puras lambetadas narrativas.

No taller do escritor*

Juan Tallón ( Foto: Europa Press )

 A Pregunta perfecta ( O caso Aira – Bolaño )

Juan Tallón

Sotelo Blanco Edicións, Santiago de Compostela 2010, 188 páxinas.

    Remato a lectura deste relato de Juan Tallón tendo presente aquela definición da novela que ofreceu no seu día Henry James, un escritor que tamén traballou desde o outro lado do espello. A novela, escribiu H. James, é a casa da ficción (… ) non ten unha senón un millón de fiestras; cada unha das que foi aberta ou pode aínda abrirse. A miña mente vén tamén un texto de Ficciones ( “Examen de la obra de Herbert Quain”) no que Borges  interpretaba a obra dun autor imaxinario. “Quain, di Borges, arrepentiuse  da orde ternaria e predixo que os homes que o imitarían, optarían polo binario, mais os demiurgos e os deuses polo infinito: infinitas historias, infinitamente ramificadas”  Dúas perfectas enunciacións doutra lóxica, distinta da identitaria, a do pensamento complexo, aplicable tamén á narratoloxía e á narrativa.

Na novela de Juan Tallón prodúcese, ao meu entender, a eclosión vaticinada por Borges e ten así mesmo perfecto cumprimento a afirmación de H. James: a novela como casa da ficción. As fiestras de H. James son portas para Juan Tallón. No seu formato de novela breve A pregunta perfecta encerra innumerables preguntas e sondaxes sobre o estatuto narratolóxico na posmodernidade, pero tamén hai un argumento: a procura dos vínculos secretos e invisibles entre César Aira e Roberto Bolaño e un diario do propio vivir dun narrador homodiexético en diálogo cos seus lectores, as súas obsesións por narrar esa historia. A esculca desas ocultas conexións entre os dous grandes escritores latinoamericanos e a dos significados comúns nas súas vidas e obras; a imposibilidade de que queden relacionadas dúas personalidades tan acusadas, outorgan sentido a un relato que, a medida que medra, transforma o vivir  cotián do escritor – narrador. Endalí  que a súa existencia devén só literatura. Xa que logo, A pregunta perfecta tórnase polomesmo metarrelato e tamén paratexto ao modo da non fiction. Unha tematización do acto da escritura que nos permite entrar na casa do escritor e instalarnos no seu taller. O escritor represéntase a si mesmo, e non por narcisismo, o seu nome mesmo figura nos e-mails que recibe de César Aira  ou de Michel Lafon, o seu tradutor en Francia. E por suposto canivaliza non só textos alleos, cos que dialoga, senón toda clase de materiais, mesmo epitafios e o teorema de Ruffini porque todos son imputs  que deben aproveitar os post – escritores, narradores que narran o novo e amplían como nunca as súas fontes de influencia. Así pois, un texto no só metaliterario, senón “intraliteraio” xa que todo se aproveita e forma parte do desenvolvemento argumental. En definitiva, a estética da subversión constante nunha obra que excede calquera categorización xenérica, que narra encontros de escritores e non aburre, abre os lindes da prosa galega e nos sutura coa narrativa máis vangardista de hoxe en día.

* Este texto foi publicado o día 3 de febreiro no Suplemento “Faro da Cultura” do xornal Faro de Vigo. Para ver o orixinal, pinchar aquí, páxina VI. E o día 5 de febreiro no xornal La Opinión de A Coruña. Para velo pinchar aquí, paxina  6.

 

 

Narradores que avanzan cara ao novo

Xa comentei que Juan Tallón é un dos poucos narradores galegos que dirixen o seu relato pola rutas por onde hoxe camiña a narrativa máis vangardista. As etiquetas quedan á escolla do lector: posmodernidade, posnarrativa, metaliteratura, intraliterario, metaficción… pero todos fan ficción do mesmo corpo literario. Velaquí unha escolla de textos tirados das primeiras páxinas de A pregunta perfecta nos que xa todo queda claro, mesmo o título da novela.

“Estaba claro: chegara o día, o momento, a hora, non só de escribir aquela historia que vinculaba a Aira e Bolaño misteriosamente, senón o diario do relato, é dicir aquilo que me ocorre cando non escribo pero que sen dúbida afecta á miña literatura. Aquilo que propiamente non ten reflexo no texto, pero que algunha forma ten que ver co texto, porque todo está interconectado”  ( Páxina 12 ).

……………………………………………………………………………………………………………………………

   “Hoxe crearemos a Deus”, anunciou cheo de razón Fitche aos seus alumnos, no comezo dunha das súas clases na Universidade de Jena. Paréceme unha boa cita – ou tan boa como calquera que este a pensar vostede – para ilustrar o momento no que tamén eu comezo a construír a realidade da que xurdirá aos poucos os vencellos escuros que uniron a César Aira e Roberto Bolaño, dous escritores de xeracións contiguas que determinaron a narrativa en lingua española actual” ( Páxina. 17 ).

……………………………………………………………………………………………………………………………

“Pero avancemos. O taller comezou cunha conferencia inaugural encargada a Michel Lafon, como tradutor ao francés de Aira e de Borges e catedrático de literatura arxentina na Université Stendhal de Grenoble. Nunca ouvira falar del, nin por suposto podía imaxinar a importancia  que co tempo ía ter na miña vida. Pero avancemos máis, xusto ata o momento, durante o terceiro día do taller, en que alguén preguntou a César que pensaba da obra de Roberto Bolaño. Ese é. Ese. Xustamente o momento máis importante. Alí na pregunta arrinca todo. Foi a pregunta perfecta”  ( Páxina 28 ).

……………………………………………………………………………………………………………………………

“Lectura de ‘Tres historias europeas’ de Lolita Bosch. Trátase dunha nouvelle e dous relatos (…) A súa arquitectura e dialéctica narrativas, baixo as que se procede a dividir en cachos intelixentes o feito temporal, presentando os acontecementos do pasado e o futuro en orde indistinta, confusa, pero que non impide unha lectura natural e emocionante, achegou o texto ao que eu chamaría unha pequena obra mestra.

   É a primeira obra que leo desta escritora. Comézase a consolidar unha nova xeración de narradores que avanzan en dirección non tanto ao bo, que é algo difuso, como ao novo” ( Páxinas 28 – 29 ).

……………………………………………………………………………………………………………………………

De: Michel Lafon < mlafon@yahoo.fr>

Para: juantallon@gmail.com

Data: 14 / 2 /08 22:11

Asunto: RV: Un relato

Querido Juan,

Do que me preguntas sobre César e Bolaño non sei nada, lamentablemente, que non sexa o que puiden escoitar coma ti durante a nosa estancia en Santander. Pero alégrome de que vaias enfrontarte a esa historia. A min tamén me pareceu memorable. Un gran abrazo. Michel” ( Páxina 33 ).

A novela como carne de ficción

A autopsia da novela

Juan Tallón

Editorial Duen de Bux, Ourense 2007, 200 páxinas.

Malia ter gañado o IV Premio Pastor Díaz de Novela, esta proposta narrativa de Juan Tallón pasou practicamente desapercibida. O feito de non figurar nos catálogos das editoriais galegas que contan con canles de distribución axeitadas e os  oídos xordos ou claramente reprobatorios  de certa crítica galega que está a anos luz das rotas e itinerarios por onde camiña a narrativa máis actual, fixo que de A autopsia da novela de Juan Tallón apenas se falase. Porén, Juan Tallón é un autor que vai máis alá. Máis alá e non só no ronsel da posmodernidade tal como a entende Dolores Vilavedra nunha moi recente publicación. Juan Tallón non adelgaza a súa imaxe autorial; ás avesas: no seu discurso hai trazos homodiexéticos e a súa iconoclastia ou experimentalismo estrutural vai máis na liña dos narradores latinoamericanos actuais, sen esquecernos de Borges e Cortázar,  e de certos fabuladores españois que publican na selecta, aínda que minoritaria editorial Candaya, entre eles Javier Martín.

Non é no evidencialismo no que se nutren as páxinas de Juan Tallón, senón no que J. A. Masoliver Ródenas, no prólogo a última novela póstuma de Roberto Bolaño, editada nestas datas cualifica de “intraliterario” máis que “metaliterario”, pois na escrita do escritor de Vilardevós todo forma parte do desenvolvemento argumental.

Juan Tallón ( Foto: La Voz de Galicia )

A primeira vista A autopsia da novela semella unha novela enmarcable no xénero negro. Na mesma, en efecto, hai cadáver, detectives, asasino; mais xa aquí o discurso narrativo se afasta do xénero para esculcar a evolución psicolóxica dos personaxes para alén da investigación policial propiamente dita. O conflito interno dos personaxes é pois o que focaliza a ollada autorial. Engádase a todo isto o feito de que Juan Tallón fai literatura do corpo  literario. A miña ignorancia impídeme decatarme de se tal práctica é frecuente no sistema literario galego. Eu só coñezo unha proposta narrativa, ademais das obras deste autor, que recorra tal camiño. Unha proposta merecedora no seu día do Premio Torrente Ballester e considerada polo xurado como “un mosaico esnaquizado, difícil de entender”. Á mesma tarefa apúntase Juán Tallón xa desde a primeira páxina: “Bisturí. Palinodias. Pinzas. Asíndeto. Serrón para as zonas duras e máis resistentes ( … )A literatura  admite o uso de calquera ferramenta ( … ) cuxa aplicación sobre o texto – vía metáfora – permite á escrita ollar cara dentro, ficar pasmada fronte aos mecanismos internos que a fan funcionar ( … ) Metaficción. A incorporación  ao tronco da trama, como unha parte máis da novela, de espazos nos que o autor reflexiona sobre a ficción que está a construír”. Xa que logo, atravesar a novela por dentro, facerlle a súa autopsia como reza o título.

En resumo, unha novela que camiña coa modernidade. Afirmar que as intervencións do autor implícito e do autor explícito rompen  o fío argumental; que a cita con profusión de nomes de escritores recoñecidos ( non só se citan, senón que se dialoga con eles! ) semella unha mostra superflua de erudición; que a presenza impertinente do devandito narrador distrae o lector ( … ) que non entende para que interrompe  o discurso, todo iso equivale a non comprender que cómpre pescudar novas fórmulas nos procesos de elaboración creativa, porque non se pode seguir escribindo coa “ortodoxia” coa que hai unha manchea de anos escribían Faulkner ou Kafka, nin sequera no ronsel da Nova Narrativa Galega dos anos 50 e 60, herdeiros da tradición literaria europea e que romperon sen remorsos co que se viña facendo na narrativa galega anterior.

Os premios Lueiro Rey 2010, edita Sotelo Blanco

    Son, sen dúbida algunha, tempos de crise e penuria no sector editorial galego, que afecta sobre todo aos pequenos e medianos selos editoriais. Abraia ollar os catálogos de certas empresas editoras, outrora florecentes e con abondosas e inconcibibles colleitas, tamén no eido da narrativa, e decatármonos de que as novidades que ofrecen agora son insignificantes, de moitos meses atrás, mesmo de anos nalgúns casos. Por iso saúdo, con non disimulado contentamento, estas dúas novidades que, na súa colección “Medusa” de narrativa acaban de saír dos prelos de Sotelo Blanco Edicións e que os lectores poderán gorentar na primeira semana de xaneiro. Refírome ás dúas pezas de narrativa  breve, gañadora e finalista do Premio Lueiro Rey 2010: As horas rotas de Chelo Suárez Muíños  e A pregunta perfecta ( O caso Aira – Bolaño ) de Juan Tallón. Achégome nunha primeira aproximación a ambas as dúas.

   As  horas rotas de Chelo Suárez Muiños. A poeta e narradora coruñesa bríndanos este pequeno universo ficcional verbo daqueles días sen alba en varias xeracións de mulleres que aturan as consecuencias arrepiantes da Guerra: represalias, paseos, vinganzas, violacións, medos certos e incertos, “ a obtusa barbarie que varre arestora o país”. Na outra banda, os traidores que se rebelaron contra a República, os fascistas que lle teñen querencia ás sombras. Agochados no corazón do bosque, dous rapaces que viven unha tenra historia de amor, no reino dos soños, testemuñas impotentes da barbarie  e os seus pesadelos que sofren os vencidos, convertidos polo feito de seren detidos en carne de reo. E vítimas eles mesmos do odio vingativo dos traidores. Como bálsamo de tanto sufrimento e traxedia, a voz da fraga que propicia os soños dos cativos. Relato inxel, onde  a maxia da natureza impugna as atrocidades dos humanos. Con varios cambios na voz narradora, que non se converten en barreira para que mesmo os lectores xuvenís – e sobre todo eles –  poidan degustar esta novela. O desenvolvemento lírico – sentimental converte As horas rotas nunha achega distinta dos grandes referentes narrativos que sobre a nosa memoria histórica teñen aparecido nos últimos anos.

A pregunta perfecta ( O caso Aira – Bolaño ) de Juan Tallón. O señorío inapelable dos votos quixo que esta novela de Juan Tallón fora declarada finalista do Premio Lueiro Rey. Outra cousa, talvez, é o que poidan opinar os lectores, sempre ou case sempre, intelixentes e espelidos. O autor é quizais o único escritor galego que afonda na metaliteratura  e que realmente encana o relato polos vieiros por onde camiña a narrativa máis vangardista e interesante de hoxe en día, o relato post – moderno. E  a súa novela, se os asuntos das letras no noso país funcionasen como cumpriría, debería de estar chamada a fixar un antes e un despois na narrativa galega. No sámago do relato, a historia dos encontros non producidos entre os escritores César Aira e Roberto Bolaño. Será posible enfiar unha novela verbo de tal trama, arredor dos vínculos secretos entre estes dous escritores, referentes da narrativa máis novidosa en español? Juan Tallón faino con grande acuidade. E nese enigma das citas non realizadas desenvólvese a historia, unha interesantísima novela transxenérica, enriquecida pola intertextualidade – mais as referencias a e de numerosos autores non son enfeites, senón materiais cos que dialoga o autor -, unha incitante  novela, digo, sobre a literatura e o seu sentido. Tamén sobre a vida coa literatura como pano de fondo. Novela que abre os lindes da narrativa galega, superando o étnico e os camiños trillados no tratamento dos discursos narrativos. Cumprirá volver noutro momento demorándonos con máis amplitude sobre este galano de Juan Tallón.