A NOVELA DO BISPO GONZALO ARIAS

San Gonzalo

Álvaro Cunqueiro

Edición e tradución de Teresa Monteagudo

Ir Indo Edicións, Vigo, 121 páxinas

(Libros de fondo)

 

En tradución de Teresa Monteagudo, Ir Indo Edicións rescatou para o lectorado galego un texto de Álvaro Cunqueiro, sen dúbida un texto menor, pero que se converte en importante por estar escrito por esa figura singularísima da nosa literatura. En efecto, San Gonzalo pertence á taleiga sen fondo de textos  de Cunqueiro aínda sen recompilar; textos escritos ou reescritos en castelán, e publicados  nesa lingua cos que o creador mindoniense sobrevivía á fame dos anos anos duros da posguerra. Asinado por Álvaro Labrada, un dos moitos pseudónimos que empregou Cunqueiro ao longo da súa vida, San Gonzalo apareceu publicado en castelán no ano 1945, editado pola Editora Nacional. Traducido no ano 2000 ao galego, significa a recuperación dun texto cunqueirán hoxe en día de non doada localización.

San Gonzalo é a historia /novela de Gonzalo Arias. Corren os tempos do latín místico, do século de ferro. A sede episcopal de Britonia, unha sede medio trashumante e que perderá o seu nome para tomar o dos monxes dumienses, fica vacante porque Rosendo deixa a súa cadeira para ir de abade a Celanova. Para substituílo, o pobo elixe a Gonzalo Arias, un fradiño de vinte anos que vira a Nosa Señora das Mazás na horta do mosteiro de Lourenzá, e escoitaba os violíns da corte celestial. Gonzalo será un bispo de comida sinxela e parva, amante do Ermo, a Tebaida de Ortigueira onde aprende a predicarlle aos peixes da ría, aos paxaros e animais da fraga, a vencer ao Demo máis de cen veces. E cando a onda viquinga, vermello e loito na súa divisa, escurece as costas lucenses e as xentes lle pregan a Deus aquel “a furore normandorum, libera nos domine”, a celeste e anxelical artillería afunde as naos dos guerreiros de Odín, respondendo ás oracións do bispo Gonzalo Arias desde a Agrela. A seguir, Gonzalo faise peregrino a Compostela, romeiro a Roma e palmeiro a Terra Santa, vivindo as fábulas da palmeiría a través dos camiños sombrizos ou desérticos e poirentos do ano mil, e entrando por veces en contacto coa materia de Bretaña ao atravesar a “douce France”, onde aínda resoa o eco do olifante de Roldán.

De Gonzalo fícanos a memoria dos seus sete milagres, a batalla naval contra os normandos, o baptisterio de San Martiño e un zapato branco con espigas de ouro bordadas, e que Álvaro Cunqueiro confesa ter collido e que agora ule a neftalina. Do intento biográfico do marabilloso fabulador mindoniense, o que fica é a novela dun santo e dun heroe popular do ano mil.

A potencia fabuladora de Cunqueiro que deixa as súas pegadas mesmo nun texto insignificante, reescribe, como xa dixen, a vida dun santo medieval nunha novela de corte marabilloso, na que páxinas e máis páxinas escritas desde o seu particular universo e querenzas narrativas, xúntase ao núcleo diexético orixinal, mesturando, coma sempre en Cunqueiro, o real e o lendario.

 

Álvaro Cunqueiro

Deste xeito, o que ao final reloce é toda a capacidade fantasiadora de Cunqueiro nunha mesturanza de fabulación e erudición, neste caso grazas sobre todo a una verdadeira enchente de textos litúrxicos e citas en latín. Por medio de trazos rápidos e seguros, a palabra de Cunqueiro recrea con grande vivacidade as idas, as vidas e os feitos milagreiros do bispo Gonzalo. Iso si, aconchegados polos rechouchíos  do xílgaro, do tordo malvís, dos arrolos da rula e o canto matinal e translúcido da laverca, xuntamente co aletear dos anxos de douradas ás e as visións de Nosa Señora das Mazás.

A tradutora foi quen de transplantar con propiedade á lingua de noso o léxico ricaz e moi variado que Cunqueiro emprega en castelán. E a versión non soamente se amosa atenta aos trazos lingüísticos, senón tamén aos xiros semánticos. Porén, unha nota de edición, ao meu entender responsabilidade da tradutora, pode sementar a confusión na mente dos lectores, ao dar fe da súa intención de conservar as voces típicas do léxico cunqueirán, alterando pola contra outros aspectos para acomodarse ás normas que entonces rexían da RAG / ILGA. Como se a edición estivese feita desde un orixinal galego que non existe en ningures.

Radiografía do soño americano

O Gran Gatsby
F. Scott Fitzgerald
Tradución de Laura Rodríguez Gómez
Ir Indo Edicións, Vigo, 220 páxinas
(LIBROS DE FONDO)

Francis Scott Key Fitzgerald (1896-1940) é un dos escritores máis importantes e emblemáticos da literatura norteamericana, e o mellor cronista de toda unha xeración, que chega, como el mesmo escribía, para atopar mortos todos os deuses, rematadas todas as guerras e toda a fe no ser humano, sometida ademais a unha dúbida radical. Ninguén como Scott Fitzgerald soubo definir a chamada “era do jazz”, a prosperidade derivada da Primeira Guerra Mundial, os “felices anos 20”. E tamén diagnosticar con crueza o seu fracaso, a traizón coa que, co seu materialismo e ignorancia, a nova clase, xurdida do enriquecemento doado, remataría por volatilizar todos os ideais do alegre soño americano. Soubo definir as coordenadas dese soño porque Scott Fitzgerald representa de forma modélica a aquela “xeración perdida”, slogan que no seu día empregou Gertrude Stein para encadrar a certos compatriotas seus máis novos e ousados que ela, que vivían, e sobre todo bebían e escribían baixo o alento voluptuoso dos felices anos 20.
En efecto, o autor de O Gran Gatsby representa moito máis que ningún outro escritor, o modelo de perdedor da época, un home ao que os seus escritos, especialmente os seus relatos, converten en famoso da noite á mañá, e que remata os seus días, a comezos da década dos corenta, alcoholizado, sen diñeiro, achando de menos o seu arredado amor e esquecido do público americano.
A xenialidade de Scott Fitzgerald consistiu xustamente e facer de todo isto un tema artístico, en presentar literariamente o diñeiro en toda a súa materialidade: algo voluptuoso, símbolo dun ideal que é á vez tan fraxil e efémero coma o pracer.
O Gran Gatsby é daquela literatura que fai da sátira social e do reflexo da decadencia dunha sociedade o seu tema central. Unha novela que trata de amores nunca acadados, da morte, de festas desvariantes, de ideais románticos, e contén o retrato desapiadado e implacable da sociedade americana, logo da primeira Gran Guerra, época na que xorden como clase social os novos ricos, sen que os pobres deixen de selo. Jay Gatsby, o protagonista da novela, é prototipo desta nova clase, amoral e independente, que devece por triunfar como sexa e que finalmente será destruída por aqueles aos que intenta imitar.
Porén, Nic Carraway, narrador da historia, un ser con especiais calidades para captar a falsidade e dureza do sistema clasista americano e o fracaso do seu soño, acaba por se render diante do incuestionable feitizo de Gatsby. A súa aura romántica fai que o personaxe non pertenza por enteiro ao grupo dos ricos de orixe, unha clase sen moral e sen posibilidades de redención. De feito en Gatsby a necesidade de se facer rico non ten outra orixe que a de conseguir o amor de Daisy.

 

F. Scott Fitzgerald

No fondo Scott Fitzgerald é un herdeiro da idea romántica de que a verdade equivale a fermosura, pero tamén de que cómpre vivir a vida ao instante, xa que nada mortal é eterno. Xa que logo, sobre a novela plana un certo aire de traxedia grega. Personaxes como Jay Gatsby, con esa indomable capacidade de amar a Daisy, a rapaza que ten a voz ateigada de diñeiro, fannos lembrar aos grandes heroes tráxicos que, cando se acercan á meta, esta desaparece no horizonte.
O Gran Gatsby foi publicada en 1925, mais non acadou o éxito popular dos relatos breves do autor, nin os das súas primeiras novelas, pero os críticos máis esixentes escribiron que era unha das obras más importantes da literatura escrita en inglés. Unha categoría que queda demostrada ao comprobar os maxistrais enfoques narrativos, a complexidade da voz narradora, á vez observador e participante no destino do protagonista; os diálogos perfectos; as descricións incomparables; a luz do embarcadoiro de Daisy en Long Island, que Gatsby vela no verán e que, desde entón, mudou en metáfora das ilusións e dos soños inalcanzables.