Dunha historia que revive

A venganza do difunto
Carlos G. Reigosa
Edicións Xerais, Vigo, 2014, 336 páxinas

 

A vinganza do defunto, ata o de agora a última entrega da saga Nirvardo Castro, é segundo o seu autor Carlos Reigosa, a súa novela de Vigo, se ben a cidade olívica comparte espazo con outros varios lugares: Mondoñedo, Madrid, Compostela e Arxentina. Mais, sobre todo cualitativamente, o espazo vigués imponse nesta nova achega arredor das pescudas detectivescas da parella formada polo detective Nirvardo Castro e o xornalista Carlos Conde. A quinta entrega dunha saga que tivo o seu debut no ano 1984 con Crime en Compostela.
A novela de C. Reigosa recupera e recrea acontecementos do pasado que teñen unha forte proxección no presente, ao que a destreza do autor fai chegar dun xeito verosímil. Os seus protagonistas son a parella formada polo detective Nirvardo Castro e o xornalista Carlos Conde que, como xa quedou sinalado, nacera hai trinta anos, mais aos que o escritor non os converte en personaxes arquetípicos, conxelados nunha época, cos mesmos trazos e idade doutrora, senón que evolucionan co tempo e mesmo cren nas súas limitacións. A trama argumental de A vinganza do defunto non deixa de ser orixinal, pois o seu arrinque é a petición dun personaxe vivo que lle pide a Nirvardo que se encargue de investigar a súa morte, mesmo antes de que se produza, como se dun asasinato se tratase. Deste xeito empeza a investigación dun feito que ten lugar na actualidade, pero cuxa explicación afunde as súas raiceiras no tempo da II Guerra Mundial, con cidades como A Coruña e Vigo, centros importantes de apoio aos submarinos alemáns, que acollían igualmente o espionaxe británico e por cuxo peiraos saía o volframio e fuxían cara a América primeiro os xudeus e máis tarde, os nazis. Acontecementos pois doutrora que planean con forza no presente.
A esculca detectivesca remexe naqueles tempos do volframio e da saída de xudeus e nazis desde o porto de Vigo cara a Arxentina. Mais a lea do volframio e dos submarinos nazis mergulla o detective na investigación que os levará a descubrir a morte do personaxe que presentía o seu asasinato, cun arrepiante suceso: a traxedia dunha muller xudía, secuestrada, escravizada, violada e asasinada por un grupo de nazis en Vigo. Unha historia aberta, sen pechar que revive en mortes e axustizamentos moitos anos despois e que levará á parella detectivesca polos escenarios xa amentados.
Unha historia de avolto detectivesco, con todas as convencións do xénero, pero que é moito máis, porque na mesma non predomina con exclusividade a resolución do enigma, senón un retrato de Vigo durante a II Guerra Mundial, un Vigo de ranchos-en-frío, nazis protexidos por falanxistas, xudeus tratando de saír para América e británicos traballando como espías. Unha terrible historia viguesa que ten consecuencias no presente, contextualizada, porén, nas crueldades sen sentido da II Guerra Mundial.

Carlos G. Reigosa

Carlos Reigosa amosa máis unha vez a súa mestría no manexo do xénero: enredo, intriga, maquinación e un ritmo apropiado que lle vai entregando ao lector en doses convenientes o avance da esculca e da aventura detectivesca, ata chegar a un desenlace dificilmente presentido polo lector. Á grande riqueza da trama engádese un bo desenvolvemento narrativo e un loable debuxo do perfil psicolóxico dos personaxes. Mesmo a presenza de personaxes reais actuais -Francisco Vázquez e Celso Collazo Lema nomeadamente- non semellan metidos na novela de maneira forzada, senón que, polos seus testemuños, a súa presenza é congruente coa trama. Xa que logo unha novela de detectives que se axusta de xeito acaído ao modelo canónico e constitúe unha moi interesante lectura.

(Texto publicado o día 11 de decembro de 2014 no suplemento Faro da Cultura, páxina VI, do xornal Faro de Vigo)

A imaxinaria estirpe galega de García Márquez

 

A Galicia máxica de García Márquez

Carlos G. Reigosa

Edicións Xerais, Vigo, 2013, 94 páxinas.

 

   Un escritor como Carlos Reigosa que no seu propio mundo literario procura retratar a realidade dun modo creativo conxugando o espazo máxico e o espazo racional, posúe todos os créditos para achegarnos a esa “verdade poética” da orixe galega de Gabriel García Márquez. Reúne ademais Carlos Reigosa a condición de xornalista que lle permitiu, nesta ocasión, un contacto directo e persoal co Nobel colombiano.

   Orixe galega que lle viría pola liña da súa avoa Tranquilina Iguarán Cotes, da que o escritor nado en Aracataca aprendería o seu xeito de contar, malia que  esa descendencia de galegos de dona Tranquilina cómpre poñela entre interrogantes. De feito os seus apelidos, Iguarán Cotes pouco teñen que ver con Galicia, senón coa Guajira e coa rexión caribeña de Colombia (Departamento do Magdalena).

   As mesmas pescudas que dun xeito tan amplo como minucioso realizou Carlos Reigosa para atopar materiais documentais que probasen que os antepasados, ou algún dos devanceiros, da “avoa galega” de García Márquez eran galegos, remataron no fracaso. O resultado desas pescudas e investigacións é o que nos ofrece esta obra, xa publicada en edición non venal en 2008 pola Secretaría Xeral de Comunicación da Xunta de Galicia.. Unha investigación alimentada, como lembra Fernando Salgado na Introdución deste libro, polo mesmo García Márquez “con alusións salpicadas aquí e acolá, con frases evanescentes e equívocas, cabos soltos que aínda ninguén logrou anoar”.

   Xa que logo, incógnitas non resoltas, pero que nos mergullan en territorios máxicos, en eidos bretemosos, cuxo resultado é unha “verdade poética”. A “verdade poética” desa avoa que falaba como relataba Kafka. Un espazo de ficción sen fronteiras rexido polas leis da imaxinación.

   O libro de Carlos Reigosa dá conta dese xeito de contar da avoa, dese realismo máxico co que Gabo escribiu Cien años de soledad; da viaxe do escritor colombiano a Galicia a comezos de 1983 para regalarse un dos seus soños máis antigos. Viaxa á Galicia da que tanto lle falara Fidel Castro e na que se sente entre os seus antepasados. Galicia, un dos países míticos nos que, xaora, nunca sae o sol; do seu encontro con Gabo en outubro de 1991 na sede da Axencia EFE en Madrid, das conversas que mantiveron e nas que aparece Fidel Castro como unha persoa de gran teimosía, paradigma da imaxe universal do galego.

  

Carlos G. Reigosa

A obriña de Carlos Reigosa remata con tres referencias a xeito de epílogos: a relevancia no éxito de Cien años de soledad de Francisco Porrúa, editor galego-arxentino que en Editorial Sudamericana pon na rúa a primeira edición dese Don Quijote do século XX, en 1967; as relacións “indecisas e veladas”, mais de grande proximidade literaria entre  García Mçárquez e Álvaro Cunqueiro; e finalmente unha cala moi interesante no “xeito de contar”, no realismo máxico: a súa orixe e as súas características proxectadas  no seu cumio e emblema: Cien años de soledad.

   Unha achega de xornalismo de investigación interesante e de doada lectura á figura do escritor nado en Aracacata  que moitas veces confesou ter escrito ao ditado formal da súa “avoa galega”. Segue no aire a verosimilitude da ascendencia galega de García Márquez  (el mesmo remite a xornalistas e investigadores para que a descubran pois necesita sabelo). O texto de Carlos Reigosa non agocha ese, polo de agora, indescifrable inquérito. Mais achéganos a outra clase de estirpe, a literaria. E na mesma, a influencia da avoa que sen se conmover lle contaba ao cativo en Aracataca cousas atroces e de mortos, foi decisiva.

Entre a épica e a ética

 

A vitoria do perdedor

Carlos G. Reigosa

Edicións Xerais, Vigo, 2013, 236 páxinas.

 

   Nun país no que nunca se fixo xustiza cos que se rebelaron, cos xenocidas, cos torturadores, cos que deron a súa vida pola liberdade, a literatura está a cumprir ese papel. Algo así escribía quen isto asina hai dez anos verbo da novela Intramundi de Carlos G. Reigosa. E algo así cómpre volver afirmar a respecto  desta nova novela, A vitoria do perdedor, dese labrego camuflado de cidadán do mundo que di ser Carlos G. Reigosa. Outra novela de medos, asoballamentos e rebeldías, de xente que xamais se rende, mesmo cando as súas accións de rebeldía e vinganza comezan a bater contra a súa conciencia.

   Se é verdade que a literatura non está para cambiar o mundo, mais si para combater o conformismo e facer imposible a desmemoria, a que escribe Carlos Reigosa, faino dun xeito insuperable, sobre todo cando se trata de que saian á luz, de xeito ficcional, moitos acontecementos do noso pasado franquista, daquelas xentes malladas e ben malladas, daqueles inocentes loitadores que foxen  e se botan ao monte para salvar as súas vidas. Son eles os últimos fuxidos, e entre eles sobrancea o heroe e personaxe central desta novela, Arcadio Macías, ó último anarquista xusticeiro e vingador.

   Poucos escritores no sistema literario galego  con tantas credenciais como Carlos Reigosa para ficcionalizar a épica e a traxedia dos guerrilleiros antifranquistas a finais dos anos corenta. Reigosa, en efecto, foi un dos pioneiros na investigación e na difusión da historia dos guerrilleiros antifranquistas en Galicia e na comarca do Bierzo. Os seu libros de investigación ou reportaxe, Fuxidos de sona (1989), O regreso dos maquis (2004), A agonía do león. Esperanza e traxedia dos escapados (2010) recuperan feitos históricos, iluminan zonas de sombra e descenden aos infernos da posguerra española e á aventura /agonía dos maquis en Galicia e nas comarcas veciñas.

Carlos G. Reigosa

   Mais a espiral de violencia que desatan os represores falanxistas e a garda civil, fará que muden os seu propósitos. Desde o seu agocho na casa da familia da moza da que namora, dedicará os seus alentos e esforzos a acabar cos falanxistas locais e cos torturadores culpables dunha manchea de mortes e abusos entre as xentes do lugar. Irao facendo pouco menos que maquinalmente e de xeito implacable, obtendo así a única vitoria que está ao seu alcance: a vinganza xusticeira.

   Non é o utopismo revolucionario o que obriga a Arcadio Macías a asumir o supremo “heroísmo” de matar, convertendo así a súa derrota nunha vitoria. Mais non esquezamos que a violencia, arreo presente como condena ou engrenaxe que diría Sartre, é un implacable tirano: unha vez que entramos nela, xa é imposible saír.

A agonía do león

A agonía do león. Esperanza e traxedia dos escapados

Carlos G. Reigosa

Edicións Xerais, Vigo 2010, 350 páxinas.

 

 

Dese labrego camuflado de cidadán do mundo que di ser Carlos G. Reigosa, chéganos arestora, quince anos despois da edición orixinal en castelán, a versión galega, que Xerais publica baixo o título A agonía do león. Esperanza e traxedia dos escapados. É a última publicación do escritor da Pastoriza e alíñase claramente con ese ramallete de libros que reflicten a súa identidade como xornalista. A agonía do león é, en efecto, unha reportaxe, aínda que por veces exhiba os trazos dunha verdadeira novela policial, ganduxada cos fíos da creación literaria e abeirada, así mesmo, á introspección psicolóxica. Xa que logo, unha verdadeira aliaxe de xéneros.

A agonía do león é, por riba de calquera outra consideración, escrita testemuñal, literatura de recuperación da nosa memoria histórica, a memoria das loitas antifranquistas nas comarcas do Bierzo, Ourense e norte de Portugal. Como tal, acadou na súa versión orixinal, o Premio Rodolfo Walsh de Literatura Testemuñal no ano 1996.

Para situar axeitadamente esta achega de Carlos Reigosa, cómpre lembrar que o escritor e xornalista foi un dos pioneiros na investigación e na difusión da historia dos guerrilleiros antrifranquistas galegos. En 1989, con Fuxidos de sona, rescataba as loitas e traxedias da varias figuras do maquis galego como “Foucellas”, “Gardarríos”, “Piloto”, César Ríos, Gómez Gayoso, “Mario de Langullo” e “Gafas”. E no ano 2004, tres dirixentes da guerrilla antifranquista, Marcelino Fernández Villanueva, Mario Morán e César Ríos, acompañan ao escritor no seu percorrido polos lugares das súas actuacións, en Asturias, León e Galicia. Carlos Reigosa recollería esta experiencia nun “libro de viaxe cos maquis”, baixo o título de O regreso dos maquis.

Carlos G. Reigosa

Na presente entrega, Reigosa centra a súa esculca na peripecia vital do guerrilleiro berciano Manuel Girón Bazán, que actuou ata 1951 por terras de León e Galicia, máis en concreto, na comarca de La Cabrera. Confesa o escritor que a de Girón foi unha historia que o escolleu a el, xa que se atopou con ela de xeito marxinal, mentres investigaba as peripecias doutros escapados. Nesa busca decatouse de que a historia de Girón estaba mal contada: os que aparecían como malos eran os bos e os que figuraban como traidores, non o foran. Decide por iso investigar en profundidade verbo da  figura e peripecias deste cavador de viñas, dotado, porén, dunha grande intuición e capacidade de liderado. O protagonista do libro, empurrado por acontecementos alleos a súa vontade e cuxa dinámica ignoraba, aparece presentado nesta historia como una das moitas vítimas da Guerra do 36. A falta de oportunidades de reinserción obrigaríao a realizar unha delongada e carraxenta peripecia de fuxido, levada ata as súas últimas consecuencias, nun combate desigual e sen ningunha posibilidade de éxito, contra o franquismo que acabaría con el nunha auténtica cazaría humana, mesturada ademais coa mentira e con difamacións que ían durar ata despois da morte de Franco. Esa historia ateigada de embustes foi a versión oficial. A verdade real, como o lector poderá ver, foi outra. Conservouse nun lugar illado do noroeste leonés.

A intención subxacente  neste libro é a de recuperar os feitos históricos, iluminar zonas de sombra, contalas con precisión, sen afáns laudatorios e sen maniqueísmos, mais sen intentar traelos ao presente, sen carrexar con eses feitos, rescatados do esquecemento, a belicosidade coa que aconteceron. Esta e non outra é a mensaxe deste descenso aos infernos da posguerra española, tal como a definiu no seu día o prologuista, Manu Leguineche, na edición orixinal do libro de Reigosa.

Como acontece coa maioría dos guerrilleiros e fuxidos famosos, a andaina de Girón non sería comprensible sen ter en conta a xeografía que o acubillou, o refuxio de La Cabrera, un territorio, daquela, case impenetrable. Nesa xeografía montesía e medio selvática, Girón foi para algún un león (“o rei de La Cabrera”), para outros, un escapado cuxo valor alonga a súa agonía, e finalmente para outros, unha maldición, xa que a súa personalidade irredutible facía perdurar interminablemente a guerra, a violencia e  o terror na comarca.

O libro de Carlos Reigosa admite diferentes lecturas, porque é en si mesmo unha obra poliédrica que acubilla varios enfoques: a vida de Manuel Girón Bazán. Un intento de descifrar e de facer intelixible o personaxe no espazo da súa aventura / agonía. Unha sorte de literatura de viaxes que ofrece unha visión directa de La Cabrera leonesa nun antes e tamén agora, despois de case medio século. Finalmente, a base expositiva (a forma de contar os feitos), debedora da narrativa de ficción, mais sen esquecer que  todo o relatado responde fielmente aos testemuños obtidos polo autor. A ficción, neste caso, cumpre, mais unha vez, esa función embelecedora  da historia, pero  sen contaminala nin deturpala.