O difuso cheiro da morte*

Pegadas nun labirinto baleiro

Xosé Manuel García López

Baía Edicións, A Coruña, 2011, 390 páxinas.

A edición deste libro é unha proba máis da boa saúde da que goza  a nivel cuantitativo a novela negra  na nosa literatura. Debuta con el o seu autor como narrador galego. Mais esta súa primeira entrega é, por unha banda, unha antinovela  detectivesca e por outra un caixón de xastre xenérico. Na mesma conviven un tipo de relato encadrable dentro da novela criminal e outros pertencentes claramente aos subxéneros da narrativa fantástica, con certas pegadas de onirismo e de narración gótica. Xa que logo, “detectivismo contra-canónico”.

É unha novela policíaca  porque bota a andar coas pescudas para a resolución dun misterio de tipo criminal. Crimes en serie, cun asasino que anda por algures, e fai traballos artísticos nos cadáveres. Un detective, antítese  do detective clásico, con obxectivos moi claros: beber, drogarse e foder con mulleres. Como o “fumeta” Doc Sportello de Pynchon. Os amigos da “mala” e a sordidez son os escenarios da súa vida. A morte ten para el un cheiro difuso e sabe o que é violar e matar. Pero pensa que ten a posibilidade de se redimir. A partir de aquí o relato precipita o protagonista nunha sorte de tolemia, nun mundo de terror e fantasía onde xogará a derradeira partida co asasino. Unha aceptable novela negra na súa primeira parte, pero o autor naufraga na derradeira ao mergullar o desenlace en algo que quixo ser realismo máxico de tradición galega e terminou sendo un inverosímil crebacabezas de terror e fantasía.

* Este texto foi publicado no suplemento Faro da Cultura, páxina VI do xornal Faro de Vigo, o día 7 de xullo de 2011.

A inverosímil redención do inspector Amador Ribeiro

Pegadas nun labirinto baleiro

Xosé Manuel García López

Baía Edicións, A Coruña, 2011, 390 páxinas.

 

A teor do crecente número de publicacións, cómpre recoñecer que a novela negra/criminal/detectivesca/policíaca segue en plena forma na literatura galega. Abonda con achegarnos a calquera librería e comprobar un significativo número de novidades dos diversos subxéneros policíacos ou criminais, que conviven arestora con outros libros e que seguramente atopan un público lector que gorenta cos temas e pautas desas narracións. A última en ocupar un sitio nos andeis de novidades, é posiblemente esta peza que comento, Pegadas nun labirinto baleiro do vigués Xosé Manuel García López, que significa asemade o seu debut como narrador en galego. Xa o fixera antes con dúas pezas en español.

Con todo, verifico que Pegadas nun labirinto baleiro é, por unha banda, unha antinovela detectivesca e, por outra, que o lector atopará nas súas páxinas un caixón de xastre xenérico. Cohabitan na mesma un tipo de relato pertencente claramente á novela criminal, negra e policíaca -sobre todo ata a derradeira parte- con outros que podemos inscribir nos subxéneros da narrativa fantástica, de misterio e de terror, sen que falten certos acenos de onirismo e de narración gótica. Estamos, ao meu ver, diante dun produto narrativo que ben poderiamos clasificar como “detectivismo contra-canónico e fantástico”.

É unha novela policíaca porque a trama inicial consiste na resolución dun misterio de tipo criminal. Nos montes de Lenzo aparece un cadáver dunha moza matada e cuadriculada, coa vaxina chea de “leitada”, como se for unha creación cubista: a cabeza cortada e metida  no bandullo. Seguen outros crimes en serie e o asasino fai traballos “artísticos” cos cadáveres. Tamén nos atopamos cun detective, que é o protagonista da novela, e por algures anda un descoñecido delincuente como antagonista. Todo concorda, xa que logo, coa definición  clásica de novela negra de Raymond Chandler: unha novela do mundo profesional do crime.

Mais decontado empezan as diverxencias coas pautas canónicas da novela negra, criminal ou detectivesca. O detective encargado do caso, Amador Ribeiro, un inspector de policía de Vigo, é a antítese do detective clásico e o seu comportamento fai fuxir aos lectores da tentación de se identificaren con el. Os seus obxectivos na vida son beber, drogarse, foder con mulleres -e se é gratis con prostitutas, mellor- e apuntar coa súa pistola á testa dos seus inimigos. Vive nun mundo sórdido, mergullado entre personaxes da “mala”. A morte ten para el un cheiro difuso e, no seu labor de esculca dos crimes, sabe o que é matar: deulle boleto ao Cuco, esnaquizouno e logo botoulle os cachos aos porcos dunha granxa, e violou e matou a Gloria, a camareira dunha discoteca. Chega, xa que logo, e por experiencia persoal non lle falta razón, á conclusión de que os polis non son moi diferentes dos que matan. Pero pensa que ten a posibilidade de redimirse, de limpar as pingas do sangue que tinxen a súa conciencia, atopando o asasino das mulleres.

A partir de aquí, o relato precipita o protagonista nunha sorte de tolemia, nun mundo de terror e de fantasía, no territorio do Príncipe dos Ermos, un bosque que se configura como un labirinto, a toba do Diaño, onde xogarán  a derradeira partida el e o asasino.

Penso que Pegadas nun labirinto baleiro, sobre todo na súa primeira parte, configura unha aceptable novela negra. Máis negra que detectivesca, pois, aínda que interesa descubrir o enigma, quen o fixo, o xogo da lóxica deixa de ser o obxectivo principal e ao narrador impórtalle, de xeito primordial, a descrición da sórdida sociedade onde nacen os crimes, eses ambientes escuros, poboados por personaxes como Eduardito, organizador de timbas e fodedor de rapaciñas de trece anos, o Caribeño, o anano chepudo que fai desaparecer coches con cheiro de sangue, ou Bocoi de Salceda, un home que tiña mil ollos. Interésalle así mesmo a alma atormentada e ateigada de remorsos dos personaxes.

Xosé Manuel García López

Na novela de Xosé Manuel García López esvaécense asemade as fronteiras entre o ben e o mal, a crítica social adquire un papel importante. A linguaxe é dura e allea ás mentes ben pensantes. Os personaxes empregan as xergas, unha linguaxe sexual sen eufemismos e reproducen o sexismo deses ambientes sórdidos nos que se moven. O paradigma de todo isto  é o inspector Amador Ribeiro que xulga as mulleres baixo o prisma de se son boas ou malas para foder.

O misterio, consubstancial  á novela negra, ocupa un lugar fundamental no último tramo do relato e, na miña estima, é aquí onde a proposta narrativa de García López ten o seu punto máis feble, por mor desa mestura de algo que quixo ser realismo máxico de tradición galega, e terminou sendo un inverosímil crebacabezas de fantasías, do ultramundo.

En canto a lingua, e aínda que non é esta unha crítica filolóxica, debo rexistrar varios erros, no que atinxe sobre todo á colocación dos pronomes átonos. Unha mostra requintada e reduplicativa nese “Eu te atrainte aquí” da páxina 323, consecuencia quizais dun erro tipográfico.

O vicio nefando, de Xosé Manuel Martínez Oca

O vicio nefando

Xosé Manuel Martínez Oca

Baía Edicións, A Coruña 2009, 318 páxinas.

    Non é unha novidade editorial acabada de saír dos prelos. É simplemente unha novela de Xosé Manuel Martínez Oca. E falar deste autor  significa para min palabras maiores, desde que ficara engaiolado polas súas viaxes na procura do amor, pola frustración cando a existencia semella que non nos ofrece saídas, polas demencias pautadas día a día, por aqueles náufragos en terra nos sequeiros conxugais do desamor. Nesta ocasión, Martínez Oca, un narrador desafortunadamente esquecido e mesmo ninguneado do noso sistema literario, en boa medida porque el non vive disto, non frecuenta o mundo dos escritores e os seus parladoiros, foxe das xiras promocionais e achégase á escrita como se fose un pasatempo. Nesta ocasión, digo, non é o monoteísmo do amor e as súas aberracións o tema da novela editada en marzo de 2009 por Baía Edicións  e que hoxe saco da arca da avoa, senón o vicio nefando. Mais que non se trabuque nin perturbe o lector porque amplo é o índice de vicios nefandos. O máis coñecido, ese vicio do que as palabras dos poderosos teñen dito tantas cousas: que se te quedarás cego de tanto practicalo; que se te estiñará o cerebro; que te efeminarás ou converterás nun desviado e logo non saberás como relacionarte dunha forma natural. Gravísimo pecado, máis grave que o incesto e agravado se hai sacrilexio, como argüía, “more escholatiscae dicendo”, o Doutor Anxélico. Os menos graves, pero igualmente proveitosos, son os secretos e nefandos vicios da lectura e da escritura. Ambos os dous, depravados, nefarios, impíos, execrables…para certas gobernanzas ( palabra ben relambida pero moi de moda ) do mundo.

Do solitario vicio da escrita trata a ficción de Martínez Oca. Na novela prodúcese unha verdadeira tematización do acto da escritura e, sobre todo, dos pasos que seguen a tal acto: o laborioso e arduo feito de publicar. As dúas citas que abren o texto, son xa de entrada, ben reveladoras ( “Escribes porque estás fodido, para que despois, polo que escribiches, te fodan os editores, os críticos, ou o público”, “Ó penetrar no inferno literario, vai vostede coñecer os seus artificios e o seu veleno” ). En efecto, o protagonista, Cosme Damián Ferro Barreiro, fracasado e desafiuzado  na súa arela de obter una praza como funcionario docente no ensino medio e así non traballar máis ( sic ), sen ningunha outra opción persoal e coa libido polo chan, decide dedicarse á escrita e redacta unha novela que lle viña roldando pola cabeza. Logo, a tarefa de buscar editor. O inferno do que falaba a cita inicial de Cioran e que a narración de Martínez Oca conta de  xeito maxistral, mergullándose  nese mundo ( submundo por veces ) que rodea o feito propiamente literario.

X. M. Martínez Oca

Se coubese a clasificación, e aínda que semelle redundante, eu non tería reparo en aplicarlle a esta novela o apelativo de “meta – post – discursiva”, pois que nos amosa por dentro o taller do escritor e, sobre todo, o longo camiño que vai dende o acto de escribir ata o seu cume: ver o texto publicado en letra impresa. O narrador non só nos presenta acontecementos, senón que os interpreta e comenta. Atreveríame a dicir que Martínez Oca actúa nesta novela como un agochado narrador autodiexético que conta episodios da súa propia historia, se ben os fabrica co traxe dun alter ego. E faino desde o humor, por veces non exento de sarcasmo.

Pero hai algo máis que pode incentivar o apetito lector. O vicio nefando, coido eu, é unha novela en clave. Baixo a carauta da ficción, o autor está contando historias verdadeiras. A súa propia e a de non poucos protagonistas do noso mundo ( submundo ) literario, amalgamando axeitadamente cores, caras vestimentas e tamén fachadas para que ninguén se identifique. Entremos pois no pacto narrativo co autor, nesa retórica que nos leve a pensar o mundo da novela como real, porque a realidade, a crúa realidade dunha sociedade que idolatra o becerro de ouro da banalidade e do insubstancial, está ben presente e representada na ficción de Martínez Oca. O seu mundo ficcional non é diferente do mundo de fóra.